In het blad #samenvoordieren van de Stichting Dierenlot (3-2020) stonden ‘7 weetjes over zwanen’. Het eerste weetje daarvan leerde me niet alleen iets over zwanen, maar ook een nieuw woord: grondelen. Dat blijkt het woord voor een verschijnsel dat ik wel regelmatig ben tegengekomen, maar waarvan ik me nooit heb afgevraagd of er misschien een speciale term voor is.
Naar aanleiding van de reactie van Ineke op mijn stukje over R kom ik terug op een betekenis van K die ik nog niet kende. Mijn eerste blogstukje over K ging over de K van ‘kijken’ en dateert van juni 2018. Toen beperkte ik me voor de alfabetstukjes nog niet tot de letter als woord, want dan zou de k of K van kilo, kalium en Kelvin wel zijn langsgekomen, en misschien ook K als eufemisme van kanker.
Tot nu toe heb ik over veertien letters een blogstukje geschreven en zijn er dus nog twaalf te gaan. Toch is hier nu al een aanvulling op mijn stukje over de R. De R wordt namelijk ongetwijfeld de letter van het jaar 2020, in een betekenis die in het stukje uit september 2018 niet voorkomt: het reproductiegetal dat weergeeft hoe snel het coronavirus zich verspreidt. De kranten staan er vol mee.
Het woord kabaal ken ik uiteraard als synoniem van klereherrie, lawaai. Vandaar dat ik even vreemd opkeek toen ik in een column van Ewald Engelen in De Groene Amsterdammer de volgende zinsnede tegenkwam: ‘… moet het bestuur van het land in handen zijn van een klein kabaal van technocraten of juist van het volk zelf.’
In een filmbespreking kwam ik onlangs de omschrijving ‘heistfilm-met-een-twist’* tegen. Ik had geen idee wat voor soort film dat was. Mijn spellingschecker gaf een rood kringeltje en ook Van Dale kende het woord niet. Wikipedia bracht uitkomst. Daar stond een overkoepelend artikel met een stuk of zestig titels van films uit deze categorie.
Een heistfilm blijkt ‘een film waarin het doel van de hoofdpersonen is om iets kostbaars op een ingenieuze manier te stelen. Meestal worden de voorbereidingen op de diefstal uitvoerig in beeld gebracht, evenals de nasleep van de inbraak.’ Als je doorklikt vanuit de overzichtspagina kom je terecht bij het lemma ‘kraakfilm’, een term die ik ook niet kende en in eerste instantie associeerde met huizen kraken. Heistfilm blijkt een Engelse term en inderdaad staat heist wel in mijn woordenboek Engels-Nederlands, wat de Nederlandse naam ‘kraakfilm’ verklaart:
De meeste films uit die lijst heb ik niet gezien. Wat me opviel was een hele reeks ‘Ocean’-films met een getal erbij: acht, elf, twaalf en dertien. Ocean’s 11 uit 1960 is daarvan de oorspronkelijke film, de andere zijn een remake en vervolgen daarop. Dat blijken geen films die zich op een cruiseschip afspelen, zoals ik eerst dacht. Ocean is de naam van de hoofdpersoon, in de eerste film gespeeld door Frank Sinatra, die samen met tien vrienden een grote overval wil plegen. Ook de andere rollen worden gespeeld door een sterrencast, onder anderen Dean Martin, Sammy Davis jr., Peter Lawford en Angie Dickinson (trailer, aftiteling). Eigenaardig genoeg verschilt de genreaanduiding van de films. Bij de oude 11 en bij 13 staat inderdaad ‘heistfilm’, maar bij de remake van 11 en bij 12 staat ‘misdaad’, terwijl bij Ocean’s 8 als genre ‘kraakfilm’ staat.
Een van de weinige films uit de heistfilmlijst die ik wel heb gezien, twee keer zelfs, is The Sting uit 1973 van George Roy Hill, met Robert Redford en Paul Newman. Toentertijd ben ik zelfs twee keer naar die film geweest, maar van het verhaal herinnerde ik me niets. Dat is ook niet zo verwonderlijk als je het verhaal leest. Wat me vooral is bijgebleven en ook nu meteen weer in mijn hoofd opdook, is de filmmuziek, vooral The Entertainer van Scott Joplin. Mede daardoor werd ik zo vrolijk van die film dat ik min of meer dansend uit de bioscoop kwam en hem nog een keer ben gaan zien.
In de loop der jaren heb ik al heel wat muziektermen geleerd. In de programmatoelichting bij een concert Oude Muziek kwam ik echter onlangs het woord scordatura tegen, dat ik nog niet kende. Bij dit optreden van het ensemble The Puncke’s Delight stond de lyra viol centraal. Lees verder
In een artikel in De Groene* viel me onlangs de zinsnede ‘exotische kledij ingeruild voor het meest aftandse communistenplunje dat de mensheid heeft gezien’ op. Hieraan bleef ik haken vanwege ‘het’, want volgens mij moest het ‘de’ plunje zijn. Meteen daarna vond ik ‘plunje’ ineens een raar woord, zoals dat wel vaker gaat wanneer je er wat langer naar kijkt. Lees verder
In het zomernummer van Onze Taal staat een artikel over ‘thuistaal’.* Het is altijd onderhoudend om te lezen wat voor mooie woorden mensen zoal bezigen, zeker wanneer ze als de fraaiste krenten uit de pap naar voren worden gebracht. Vaak zijn het woorden die door kinderen bedacht zijn, als ze een bepaalde term wel eens gehoord hebben. Wat die precies was weten ze niet meer, maar associatief komen ze zo op mooie vondsten, zoals boevenzuiger voor kruimeldief en praathoofdjes voor kletskoppen.
Toen ik met de letter L bezig was, viel me een betekenisverschil op tussen de letters in het straatbeeld, een verschil tussen letters die als zodanig niet van belang zijn en letters die min of meer gekoppeld zijn aan een woord of begrip. Dat drong ineens tot me door toen ik de foto van een wegomleiding naast die van lesauto’s plakte. Die laatste kom je vaak tegen, maar is niet altijd gemakkelijk te fotograferen, want zo’n voertuig is meestal in beweging. Het pand van de rijschool staat gelukkig stil. Lees verder
In Papyrus, het verenigingsblad van de Vrienden van de Botanische Tuin, kwam ik het woord ‘verslempt’ tegen: ‘Het regenwater kan op en naast de paden slecht wegzakken, deels door een verslempte kleibodemstructuur, deels omdat de waterstand een paar jaar geleden door het Hoogheemraadschap Delfland is verhoogd.’* Het woord ‘slempen’ kende ik, dat was zoiets als heel veel drinken. Verslempt zou dus wel iets van erg nat, doordrenkt zijn, gokte ik. Maar zodra je erover na gaat denken, slaat de twijfel toe. Dus zocht ik het even op.
De eerste betekenis van ‘slempen’ is in Van Dale inderdaad ‘brassen, smullen, overdadig eten en/of drinken’. Slempen blijkt daarnaast een tweede definitie te hebben:
De tweede beschrijving van die definitie leek me wel passen bij de verslempte bodemstructuur van de paden in de Botanische Tuin. Bij het werkwoord ‘verslempen’ staat alleen: ‘met slempen verdoen, verbrassen’, maar ‘verslemping’ heeft in het woordenboek een eigen lemma:
Dat leek bruikbaar, maar was wat vaag, en bij verder zoeken kwam ik terecht op de site van een bodemacademie. De uitleg die daar van verslemping wordt gegeven deed me aan Marten Toonder denken. Zo verstoppen ‘de fijnere lutum- en siltdeeltjes bij verslemping de poriën in de bodem’. Lutum is klei: gronddeeltjes met een korrelgrootte tot 0,0002 mm. En silt is leem, deeltjes met een omvang tussen de 0,002 en 0,05 mm. Die zijn te klein om met het blote oog te zien. Voor de volledigheid: deeltjes tussen de 0,5 en 2 mm. heten zand en zijn met het blote oog goed te zien. Bij deeltjes groter dan 2 mm. is er sprake van grind en stenen. De poriën zijn de ruimtes tussen de korrels. Als die verstopt raken kan het water dus niet weg. Dus dat ‘doordrenkt’ van mijn eerste ingeving klopt wel zo ongeveer.
Nu ik toch in de buurt was keek ik ook even naar het zelfstandige naamwoord ‘slemp’. Dat blijkt maar liefst drie verschillende betekenissen te hebben. Bij de eerste, ‘smulpartij, brasserij, enigszins overdadige traktatie’, staat de mij onbekende uitdrukking ‘op de slemp lopen’, als een synoniem voor klaplopen. De tweede betekenis is ‘slijmerige klei die bij het drogen en korst vormt’, de betekenis die bij verslempen een rol speelt. De derde betekenis vond ik intrigerend:
Inderdaad staat slemp bij de synoniemen voor koffie: ‘leut, pleur, slemp, slobber, troost’. Die gekruide melkdrank lijkt me niet te hachelen, maar voor de liefhebber staat hier een recept.
* Papyrus, 2020-1 voorjaar, Tuinnieuws p.12.
Achter de sansevieria's 