Tot nu toe heb ik over veertien letters een blogstukje geschreven en zijn er dus nog twaalf te gaan. Toch is hier nu al een aanvulling op mijn stukje over de R.  De R wordt namelijk ongetwijfeld de letter van het jaar 2020, in een betekenis die in het stukje uit september 2018 niet voorkomt: het reproductiegetal dat weergeeft hoe snel het coronavirus zich verspreidt. De kranten staan er vol mee.

Die betekenis staat trouwens ook niet in mijn Van Dale uit 2005. Zoeken op internet levert nog steeds veel resultaten op voor R als de gasconstante uit de natuurkunde, die de samenhang tussen druk, volume en temperatuur van een bepaald gas aangeeft.

Voor de werking van het reproductiegetal R wordt vaak verwezen naar het verschijnsel exponentiële groei en exponentiële groei wordt vaak geïllustreerd met een legende over de bedenker van het schaakspel, de mythische brahmaan Sissa.

Sissa was volgens dat verhaal een wijze man uit India die ongeveer 1500 jaar geleden het schaakspel had uitgevonden. Hij had de koning geleerd hoe het gespeeld moest worden en die vond het zo’n geweldig spel dat hij Sissa een beloning wilde geven. Hij mocht zelf kiezen wat hij wilde hebben.
Hij vroeg de koning om één graankorrel op het eerste veld van het schaakbord, twee korrels op het tweede, vier korrels op het derde, acht korrels op het vierde enzovoort. Dus op ieder veld kwam steeds het dubbele aantal korrels van het vorige veld, totdat alle velden gevuld waren.
Aanvankelijk vond de koning het verzoek van Sissa erg bescheiden, maar toen hem werd voorgerekend hoeveel korrels het uiteindelijk zouden worden, werd duidelijk dat dit helemaal niet zo bescheiden was. In totaal zouden er meer dan 18 triljoen graankorrels op het schaakbord moeten komen, veel meer dan de hele wereldproductie bij elkaar.

In andere varianten gaat het om rijstkorrels en ook over de afloop zijn verschillende verhalen in omloop.

Als aanvulling op het vorige R-stukje geef ik voor de uitspraak nog deze link naar een uitgebreid overzicht op Wikipedia, met luistervoorbeelden. En in een uitgebreide instructie op Wikihow is te zien hoe je een ‘alveolaire tril’ kunt produceren. Er bestaan allerlei tongbrekers om dit te oefenen, zoals ‘trillend trippelde tante Tiny tandeloos naar de treiterende tandarts toe’. Op de site met die oefening zag ik dat het moeite hebben om de R uit te spreken rotacisme heet.

Alfabet: de R