In de voorjaarsvakantie heb ik bij de Internationale School voor Wijsbegeerte de cursus Filosofie en Kunst in Rusland gevolgd. De cursus stond oorspronkelijk gepland voor vorig jaar, maar toen gooide corona roet in het eten. Inmiddels is alles wat met Rusland te maken heeft natuurlijk erg beladen en daardoor kregen sommige onderdelen een extra actuele dimensie.

De actualiteit werd haast tastbaar bij een excursie naar het Sovjet Ereveld waar 865 oorlogsslachtoffers uit de voormalige Sovjet-Unie liggen. Zo’n veld met rijen grafstenen stemt treurig. Russen en Oekraïners liggen hier zij aan zij, slachtoffers van oorlogshandelingen en krijgsgevangenen die door dwangarbeid en uithongering zijn bezweken. Aanvankelijk waren veel van hen ongeïdentificeerd, maar dankzij een groot aantal vrijwilligers is de identiteit van ruim tweehonderd mensen inmiddels achterhaald, een indrukwekkende prestatie.

Behalve het uitstapje naar het Ereveld stonden er als vanouds allerlei interessante lezingen op het programma. De filosofie is in Rusland sterk verweven met kunst (literatuur) en religie, dus die aspecten kregen de nadruk. Zo blijkt dat Slava, een woord dat iets als eer of roem betekent, als onderdeel van de Russisch-orthodoxe mis vergelijkbaar is met het Gloria in de Latijnse mis. Het is een rare gewaarwording om dat woord, dat ik niet kende, nu zo vaak op de televisie te horen

Een bekend onderdeel van de Russische kunst, eveneens sterk verweven met religie, zijn de iconen, met afbeeldingen van Christus, Maria en andere heiligen. Via die afbeeldingen komen de mensen in contact met een wereld buiten de fysieke realiteit. Bij de mensen thuis hangen in de hoek van de huiskamer vaak een of meer iconen, als een soort huisaltaar.

Dat is deels ook de achtergrond van het beroemde zwarte vierkant van de schilder Kazimir Malevitsj. Dit schilderij hangt op een tentoonstelling vaak in een hoek van de zaal, in navolging van de eerste tentoonstelling van het werk in Sint Petersburg. Daarmee wilde Malevitsj het iconische gehalte ervan benadrukken. De tentoonstelling in de Hermitage Amsterdam, waar dit en ander werk van de Russische avant-garde te zien was, is inmiddels zoals bekend afgelast.

Zijdelings kwamen er ook termen en technieken uit de schilderkunst langs die mijn nieuwsgierigheid hebben gewekt en waarschijnlijk stof zijn voor een apart blogstukje. Al met al was het een rijke week met wrange kantjes.