In het televisieprogramma Het geheim van de meester werkt een team aan een reproductie van De Nachtwacht van Rembrandt met authentieke technieken en materialen. Hierbij viel een paar keer het woord ‘doodverven’. Zo was hun schildering met doodverf onverhoopt groen uitgeslagen. Nu ken ik de term ‘een gedoodverfde winnaar’, maar in de achtergrond van die uitdrukking had ik me tot nu toe nooit verdiept.

Doodverven blijkt meerdere betekenissen te hebben. De eerste betekenis volgens Van Dale is ‘in de grondverf zetten’, wat overeenkomt met een beschrijving van ‘doodverf’ in Wiktionary die als verouderd wordt bestempeld: ‘verf die als eerste laag op een te schilderen oppervlak wordt aangebracht om de ondergrond te isoleren tegen schadelijke bestanddelen van verf, en om een goed hechtende laag voor de verf te verkrijgen (EN primer)’.

De tweede betekenis die Wiktionary geeft komt beter overeen met wat op de tv te zien was: ‘onderschildering van een schilderij, vaak in één donkere aardkleur en wit, waarmee de lichte en donkere partijen van de voorstelling worden geschetst, of ook wel fotorealistisch worden uitgewerkt (EN dead-colour)’

Op de website van atelier Jan Naezer vond ik een informatief artikel. Daarin luidt de conclusie, gebaseerd op werken als Het Schilderboeck van Karel van Mander uit 1604 (waarvan een pdf in de DBNL te vinden is): ‘Met ‘doodverven’ wordt dan ook bedoeld het bedekken van een onderschildering met een transparante laag witte verf. De grond- of onderschildering werd meestal in bruine verf (gebrande sienna) geschilderd. Deze wordt vervolgens ‘doodgeschilderd’ met wit, waar de grondschildering nog doorheen schemert. Daaroverheen worden in verschillende kleuren diverse transparante laagjes olieverf aangebracht. Het resultaat is een schilderij dat veel diepte en transparantie suggereert. Na de doodverf werd het schilderij “opgeschilderd”.’

Het doodverven gebeurt dus pas nadat het doek in de (bruinige) grondverf is gezet en er een schets is gemaakt met houtskool en krijt. Het procedé heet ‘doodverven’ naar de kleur van de daarbij gebruikte verf: een matwitte lijkkleur. Op YouTube staat een instructiefilmpje hoe dit in zijn werk gaat.

Aan de betekenis en herkomst van ‘een gedoodverfde winnaar’ heeft Onze Taal een artikeltje gewijd, met als leerzame uitsmijter: ‘Soms wordt er gesproken van de gedoodverfde favoriet, maar dat wordt als dubbelop gezien: het is óf de favoriet óf de gedoodverfde winnaar.’