Na ‘Abracadabra’ heb ik me op een andere bekende toverspreuk geworpen: ‘hocus pocus pilatus pas’ (soms ook met een k gespeld: ‘hokus, pokus, pilatus pas’). Deze spreuk wordt volgens mij vooral gebruikt door kinderen met een goocheldoos, maar hij blijkt oude wortels te hebben.

Zo staat op onder meer de website van Onze Taal dat het hier om nep-Latijn gaat en dat de herkomst van de spreuk niet duidelijk is. Daarover bestaan wel verschillende theorieën. Volgens sommige bronnen gaat hij terug op een onzinformule die zwervende studenten in de Middeleeuwen gebruikten wanneer ze als goochelaar optraden om wat geld te verdienen: hax pax max Deus adimax.

Een andere en naar mijn idee best wel aannemelijke verklaring is dat ‘hocus pocus pilatus pas’ afkomstig is uit de katholieke eredienst. ‘Hoc est enim corpus meum’ (‘want dit is mijn lichaam’) en ‘sub Pontio Pilato passus et sepultus est’ (‘die onder Pontius Pilatus heeft geleden en is begraven’) zijn teksten uit  het Credo. Deze mogelijke oorsprong van de toverformule wordt onder meer genoemd in het lemma in Wikipedia en in een artikel op Historiek.net.

In dat geval is de spreuk is een verwijzing naar de manier waarop de mis in de Middeleeuwen werd opgedragen. De priester staat met zijn rug naar de mensen en roept iets onverstaanbaars in het Latijn. Dan luidt er een bel en plotseling is de wijn veranderd in het bloed van Christus en het brood in zijn lichaam. Dat kun je met recht een onnavolgbare goocheltruc noemen!

De moderne term ‘hoax’ (e-mail met een onterechte viruswaarschuwing) is vermoedelijk een samentrekking van hocus pocus.

In de Bommelverhalen van Marten Toonder komt de tovenaar Hocus P. Pas voor. Deze magister in de zwarte kunsten bezigt de spreuk zelf niet, maar roept in plaats daarvan de boze geesten Zazel en Iod aan, immers: ‘Pluis is voor de braven, maar met niet pluis kan men zaken doen!’

‘Hocus Pocus’ is ook de titel van een slecht ontvangen fantasyfilm van Disney uit 1993 over drie heksen: ‘Onschuldig afgezaagd maar nooit beter dan matig.’ (trailer).

Net als voor Abracadabra heb ik ook voor Hocus Pocus Pilatus Pas een muziekstukje gemaakt.