Voor mijn stukje over wede als plantaardige basis voor blauwe verfstof, kwam ik onderweg het woord ‘smalt’ tegen: een goedkoop, blauw, anorganisch pigment dat gaandeweg grijzer wordt als het in schilderijen wordt gebruikt. Het werd dan ook voornamelijk gebruikt voor glas en keramiek.

De eerste betekenis in Van Dale is ‘door kobalt blauw gekleurd glas, dat door het smelten van kwartszand, potas en gerooste kobaltertsen ontstaat’, met ‘kobaltglas’ als synoniem.

Smalt werd tot in de 19e eeuw gebruikt in de keramische industrie en werd in de 19e eeuw vervangen door kobaltaluminaat. De bereiding en geschiedenis van smalt wordt beschreven in Wikipedia in het lemma smalt.  Ook staat er iets over in labshop, een webwinkel voor chemicaliën waar je het kunt bestellen, mocht je dat willen. Daar staan overigens ook een heleboel andere ‘oude pigmenten’.

Na de uitgebreide beschrijving komt Wikipedia met de uitsmijter: ‘Verwarrend is dat de naam “smalt” ook voor andere kleuren gebruikt kon worden die allemaal gemeen hadden dat ze gebaseerd waren op verpulverde getinte glassubstanties. Zo bestond er een rode, gele, groene, paarse, witte en zwarte smalt, waarbij de kleur afhankelijk was van de precieze chemische toevoeging aan het glas… Ook was blauwe smalt niet altijd op kobalt gebaseerd; er kon ook koper voor gebruikt worden.’

Denk je min of meer te weten hoe het zit: via een smelt-procedé blauw glas maken en dat verpulveren, staat dat allemaal weer op losse schroeven! En inderdaad trof ik op internet een smaltfabriek die smalt in verschillende kleuren maakt voor mozaïeken.

Een tweede betekenis in Van Dale is ‘blauwe, o.a. voor de bereiding van verf gebruikte stof, bestaande uit fijngemalen kobaltglas’, met als synoniem ‘blauwsel’. Dit blauwsel werd vooral gebruikt als witmaker voor textiel. Ik herinner me nog wel dat mijn moeder en oma vroeger zakjes blauwsel aan de witte was toevoegden (op maandag, ja, wasdag). Tegenwoordig zijn dergelijke witmakers aan het ‘gewone’ wasmiddel toegevoegd en wordt er ook geen smelt meer voor gebruikt. Gelukkig maar, want de blauwselmolens waren erg vervuilend en ze stonken.

‘Smalt’ blijkt trouwens ook een oude vervoeging van het werkwoord smelten: vroeger was het rijtje smelten – smalt – gesmolten.