Melusine

In een artikel^* over de Jan van Eyck-tentoonstelling in Gent kwam ik een verwijzing tegen naar ‘de schone Melusine’. Over een banket in 1454 aan het hof van Filips de Goede van Bourgondië werd gezegd: ‘…waarboven de magische Melusine zwevend verscheen’. Die naam zei me niets.

Melusine blijkt een magisch wezen te zijn dat in verschillende volksverhalen uit de Middeleeuwen voorkomt. Haar verhaal behoort zelfs tot het ‘immaterieel Europees erfgoed’. Kort samengevat: een edelman ontmoet een schone vrouw die hem roem en voorspoed belooft als hij met haar trouwt, onder de voorwaarde dat hij haar niet naakt zien of, in sommige versies, niet op zaterdag. Ze trouwen en een tijdlang gaat alles goed, maar op een zeker moment kan hij de verleiding niet weerstaan of probeert een welwillend familielid de duivel te verdrijven. Zij verandert dan in een slang of een draak en verdwijnt voor altijd, waarna het afgelopen is met de roem en voorspoed. Zie Wikipedia voor de verschillende versies en achtergronden van het verhaal, zoals dat Melusine de voorouder zou zijn van het geslacht De Lusignan. Tijdens het zoeken kwam ik onder meer terecht op de ‘folktexts’-bladzijden van D.L. Ashliman van de Universiteit van Pittsburg. Ook daar staan versies uit verschillende landen van het Melusineverhaal, als een van de ‘legenden over meerminnen, watergeesten en bosnimfen die met sterfelijke mannen trouwen’.

Van het verhaal bestaat een middeleeuwse Nederlandse uitgave, Die wonderlike vreemde ende schone historie van Melusijnen ende van haren geslachten. Van dit met fraaie houtgravures verluchtigde werk is een exemplaar in het bezit van de Koninklijke Bibliotheek van België.

Johann Wolfgang von Goethe schreef het sprookje Die neue Melusine, een verhaal in Wilhelm Meisters Wanderjahre, maar dat gaat niet over deze middeleeuwse fee maar over een dwergenprinses. Melusine schijnt verder de basis te zijn geweest voor het toneelstuk van Maurice Maeterlinck dat Claude Debussy heeft gebruikt voor zijn opera Pelléas en Mélisande. Ook in het verhaal van de opera vind ik niet veel van de oude vertelling terug, behalve misschien de magische sfeer.

Wikipedia noemt ook een compositie over Melusine van Felix Mendelssohn. Van zijn ouverture ‘Zum Märchen von der Schönen Melusine’, opus 32, staan verschillende opnames op YouTube, bijvoorbeeld deze uitvoering uit 2014 door het hr-Sinfonieorchester Frankfurt onder leiding van Paavo Järvi en een uitvoering uit 2016 door een kleiner ensemble, de Kammersymphonie Berlin onder leiding van Jürgen Bruns.