Vorige week volgde ik een cursus ‘filosofie en kunst in de moderniteit’ bij de Internationale School voor Wijsbegeerte. Ik heb daar weer heel veel interessants gehoord, veel moois gezien en veel te veel gegeten. Enkele krenten uit de pap komen vast wel in een blogstukje terecht, om te beginnen een muziekterm die ik niet kende: het Petroesjka- akkoord. Het kwam even ter sprake in een verhaal over de Ballets Russes in Parijs en werd niet uitgebreid toegelicht, dus ben ik thuis op zoek gegaan.

De Ballets Russes was het Russische balletgezelschap van Sergej Diaghilev dat tussen 1909 en 1929 in Parijs aan de weg timmerde met vernieuwend werk: vernieuwend qua muziek, choreografie en aankleding, en het combineren van die drie. Een van de beroemde componisten die werk voor het gezelschap schreef was Igor Stravinsky en een van zijn balletten was Petroesjka, dat op 13 juni 1911 in première ging. Het verhaal gaat over de pop Petroesjka die tot leven komt en verliefd is, maar zij verkiest een ander. Petroesjka overleeft de confrontatie met zijn rivaal niet. Een uitgebreide beschrijving van het verhaal vind je bijvoorbeeld in Wikipedia.

[Decor en kostuums van Alexandre Benois]

De verschijning van Petroesjka op het toneel geeft Stravinsky in de muziek aan met een akkoord dat sindsdien het Petroesjka-akkoord heet. Het is een combinatie van twee gelijktijdig gespeelde akkoorden, C-groot- en Fis-groot. Die twee akkoorden botsen, omdat ze drie hele tonen uit elkaar liggen: een zogeheten tritonus (een overmatige kwart of een verminderde kwint).

Als ik dit op de piano speel klinkt het inderdaad erg dissonant, zoals te horen is in het mp3-bestand, maar als ik naar de muziek van Petroesjka luister, bijvoorbeeld in dit fragment van een uitvoering met Rudolf Nurejev uit 1976, vind ik het toch wel lastig om te herkennen.

Ik las ook dat het Petroesjka-akkoord sterk bepalend is in het nummer ‘Above the Clouds’, muziek uit het computerspel Sim City 4. Daarin komt het wringende karakter beter naar voren. Het is inmiddels dus breed geaccepteerd, maar honderd jaar geleden moet dit het publiek vreemd in de oren hebben geklonken.