De festiviteiten in december gaan gepaard met eten, drinken en cadeaus, en met lichtjes in allerlei vormen. We steken kaarsen aan en versieren huis en tuin met guirlandes van gekleurde of witte lampjes. Veel van deze feesten zijn gebaseerd op heidense vieringen van de winterzonnewende, wanneer de dagen eindelijk weer gaan lengen. De terugkeer van het licht wordt bijvoorbeeld gesymboliseerd door kaarsjes in de bomen en de ster  boven de kerststal, terwijl Sinterklaas en de Kerstman de balans van het afgelopen jaar opmaken en cadeautjes of straf geven, afhankelijk van je gedrag in dat jaar. Naast Sint, Piet en de Kerstman brengen elders ook andere personen cadeautjes .

IJsland heeft bijvoorbeeld maar liefst dertien ‘Kerstjongens’, oftewel Jólasveinar. Aanvankelijk waren het griezelige wezens die de kinderen angst aanjoegen, maar gaandeweg zijn ze meer op de kerstman gaan lijken. Vanaf twaalf dagen voor kerstmis komt er elke dag een van hen uit de bergen naar de bewoonde wereld en na kerst vertrekken ze weer een voor een. Op 6 januari is het feest afgelopen, maar al die tijd mogen IJslandse kinderen elke avond hun schoen zetten. Er is ook een kerstkat, Jólaköttur. Die eet mensen op die voor Kerstmis geen kleren hebben gekregen.

In Baskenland brengt Olentzero op 24 december in de dorpen cadeautjes rond voor de kinderen. Er zijn verschillende verhalen over de oorsprong van deze figuur met allerlei heidense en christelijke elementen. Ook hij is steeds minder eng geworden om kleine kinderen niet bang te maken. Daarin komt hij overeen met de Jólasveinar en Zwarte Piet. ‘Hij wordt vaak afgebeeld met een Baskische baret, hij draagt boerenkleding en heeft traditionele abarketa schoenen en rookt een pijp. Soms heeft hij een baard. Zijn gezicht is in sommige gebieden gekleurd door roet van de houtskool.’

Een tegenwicht voor die mannen met een baard zijn kerstheksen. In Italië deelt La Befana de cadeautjes uit op 6 januari. Ook deze heks lijkt op een roetveegpiet: ‘Ze draagt een sjaal en is met roet bedekt, omdat ze door de schoorsteen naar binnen komt. Ze lacht meestal en draagt een zak of mand met snoep en cadeautjes.’ Bij La Befana stond tot mijn verbazing een verwijzing naar Vrouw Holle. Die kende ik natuurlijk wel uit het sprookje, maar ik heb nooit een verband gelegd met kerstmis of midwinter. Oké, het sneeuwt als ze haar beddengoed uitschudt, maar ze blijkt dus ook tussen 23 december en 5 januari te kijken of mensen dat jaar vlijtig of lui zijn geweest, en geeft dan een passende beloning of bestraffing.

Mocht je nog meer ‘godheden en andere legendarische figuren’ die een rol spelen bij de winterfeesten willen leren kennen:  deze (Engelstalige) site somt er meer dan vijftien op.

Prettige feestdagen.