Tijdens de lezingenreeks over Symboliek in de kunst komt er af en toe iets langs waar ik ofwel nooit bij stil heb gestaan, ofwel een aanname had die niet klopt. Zo stonden op schilderijen met diverse heiligen die wij als oplettende cursisten inmiddels (zouden moeten kunnen) herkennen aan hun attributen, soms ook figuren die ‘een schenker’ of ‘de schenkers’ werden genoemd.

Die term had ik in een bijschrift wel eerder gezien, maar ik had aangenomen dat het om mensen ging met een min of meer officiële, mij onbekende functie in de katholieke kerk (‘wijnschenker bij de mis’ of iets dergelijks), of misschien als een verwijzing naar een van de schenkers uit de Griekse mythologie. Het bleek echter dat het een afbeelding was van de persoon die de opdracht voor het schilderij had gegeven. Een voorbeeld is het schilderij ‘Calvarie met schenker’ van Jeroen Bos.

Jezus hangt daarop aan het kruis op de Calvarieberg met rechts van hem (dus links op het plaatje) Maria en Johannes de Doper, en aan zijn linkerkant Petrus (herkenbaar aan de sleutel in zijn hand) en een knielende man. Die knielende man is de schenker van het schilderij, de ‘stichter’, die hiermee voorspraak van Maria hoopte te krijgen, zodat zijn ziel in de hemel zou komen. ‘Over de identiteit van de stichter tast men in het duister,’ aldus Wikipedia. ‘Maar na het overlijden van de stichter verloor het werk zijn eigenlijke functie. Uit de restauratie van dit werk die in 1966-1967 plaatsvond bleek dat het stichtersportret op een bepaald moment moet zijn overgeschilderd.’ Inmiddels was zijn ziel veilig in de hemel aangekomen, nam men kennelijk aan.

De twee schenkers uit de Griekse mythologie zijn Hebe en Ganymedes. Hebe was een dochter van Zeus en Hera. Zij schonk op de Olympus de nectar in, de drank die ervoor zorgde dat de goden onsterfelijk werden en eeuwig jong bleven. Zij trouwde op een bepaald moment met Herakles, toen deze held vergoddelijkt werd, en verloor toen haar baan.

Hebe werd opgevolgd door Ganymedes, een ‘schone jongeling’ voor wie Zeus ‘in liefde was ontbrand’. Deze had hem in de gedaante van een adelaar ontvoerd naar de Olympus, waar hij mooi de vacature van Hebe kon opvullen. Ganymedes staat regelmatig op een schilderij afgebeeld, maar meestal niet in zijn functie als schenker. Zijn schoonheid en de ontvoering heeft veel kunstenaars geïnspireerd, al is Rembrandts interpretatie van ‘een schone jongeling’ best apart.