Dit najaar volg ik een cursus ‘Symboliek in de kunst’. Dat een doodshoofd en verwelkte bloemen voor ‘vergankelijkheid’ staan, was me bekend, maar ik was benieuwd welke andere verborgen betekenissen in schilderijen te vinden zijn. Na twee lessen zijn er al veel inspirerende wetenswaardigheden voorbijgekomen. Een afbeelding van ‘engelen’ liet me terugdenken aan mooie muziek.

Op Bijbelse voorstellingen zijn verschillende soorten engelen te onderscheiden, zoals aartsengelen, cherubijnen en serafijnen. In de hemel wonen namelijk drie keer drie groepen engelen. De aartsengelen zitten in de groep die het dichtst bij de mensen staat en in de ‘hoogste’ kring zingen de koren van cherubijnen en serafijnen. Op dit plaatje op Wikimedia van de Maria-Hemelvaart van Francesco Botticini zijn die drie ‘hoofdsferen’ duidelijk te zien.

Al die engelen blijken echter oude bekenden, want ze zijn de hoofdpersonen in The Company of Heaven van Benjamin Britten, dat ik in 2011 met Cantarella heb gezongen. In het slotkoor van dit werk zingen we onder meer:

Ye watchers and ye holy ones, bright Seraphs, Cherubim and Thrones, Raise the glad strain, Alleluya! / Cry out Dominions, Princedoms, Powers, Virtues, Archangels, Archangels’choirs, Alleluya!

Wat ik vertaald had als:

Gij wachters en gij heiligen, stralende serafijnen, cherubijnen en tronen: zing de blijde melodie: Halleluja! / Roep het uit, domeinen, vorstendommen, machten, edelen, aartsengelen, aartsengelkoren: Halleluja!

Toen wist ik nog niet dat het allemaal engelensoorten waren! Na mijn bezoek aan de site Engelencursus.nl weet ik nu dat de drie triaden in de hemelse engelhiërarchie bestaan uit Serafijnen, Cherubijnen en Tronen, Heerschappijen, Krachten en Machten, en Vorsten, Aartsengelen en Engelen.

De aartsengelen Gabriël, Rafaël en Uriël ken ik natuurlijk ook uit Die Schöpfung van Joseph Haydn, waar ze onder meer het terzet Zu dir, o Herr zingen, terwijl Michaël een belangrijke rol speelt in The Company of Heaven (‘En er was oorlog in de hemel!’)

Op afbeeldingen zijn ze vaak te herkennen aan hun attributen: Michael, de hemelse legeraanvoerder, aan een weegschaal en een zwaard; Gabriël, de hemelse boodschapper (van ‘Wees gegroet, Maria’), aan een witte lelie, Rafael, de hemelse genezer, aan een pelgrimsstaf en flessenpompoen (of een hengel en een vis) en Uriël, de hemelse beschermer van gestorvenen en bewaker van de hof van Eden, aan een zon, vlammend zwaard en een boek.

Ook de serafijnen en cherubijnen ken ik uit de muziek, met als hoogtepunt hun rol in de opera Mefistofele van Boïto. In de ‘Proloog in de Hemel’, waar God Mefistofeles belooft dat deze mag proberen Faust op het slechte pad te brengen, zingt het kinderkoor van cherubijntjes het lied Siam nimbi volante di limbi en naderhand samen met de andere koren van hemel- en aardbewoners het prachtige Ave Signor. Die kleine engeltjes geven Mefistofeles de kriebels: ‘Daar heb je die zwerm van kleine engeltjes; ze zijn net zo irritant als bijen.’ Wie Mefistofeles is? Dat is de geest die ‘nee’ zegt!