Buitenshuis kom ik de Z regelmatig tegen als ik aan het wandelen ben. Er staan veel gele Z-borden langs de waterkant. De betekenis van die borden stond in het boek Achter de letter. Encyclopedisch eenletterwoordenboek van Diedrik van der Wal, dat een van mijn volgers me onlangs cadeau heeft gedaan. Een boek waarbij mijn alfabet-rubriek bleek afsteekt: alleen de Z beslaat al meer dan vijf bladzijden en heeft meer dan tien lemma’s!

De Z langs de waterkant valt in de rubriek Vervoer en verkeer en het bord geeft aan dat het water ter hoogte van dat bord door een ‘zinker’ wordt gekruist. Bij baggerwerkzaamheden is het belangrijk om te weten of er leidingen of kabels in de bodem liggen. Bij kabels staat er een K op het bord en bij leidingen een Z. Die Z komt van ‘zinker’, de buis van metaal, kunststof of beton waar leidingen doorheen lopen, zoals gasleidingen, waterleidingen, rioleringspijpen en leidingen voor het transport van gevaarlijke stoffen. Ze liggen minstens een halve meter onder de bedding van de waterloop.

Mijn aanvankelijke vermoeden dat Z de afkorting zou zijn van een element ‘zirkoon’ blijkt helemaal niet te kloppen. Er bestaat wel een goudkleurig metaal, zirkonium, maar dat heeft de afkorting Zr. Zirkoon is een mineraal, zirkoniumsilicaat, dat volgens Wikipedia niet verward moet worden met ‘de synthetische edelsteen kubisch zirkonia die een geliefde imitatie van diamant is’, de witte saffier. Zirkonium wordt niet snel aangetast en wordt daarom in de chemische industrie gebruikt in pijpleidingen waardoorheen chemicaliën getransporteerd worden. Als die onder een waterloop liggen zijn dat dus van die zinkers.

In Van Dale is uiteraard een opsomming van verschillende betekenissen van Z te vinden:

Ook in de wiktionary staat een uitgebreide beschrijving, terwijl het voornoemde eenletterboek nog meer betekenissen geeft, zoals ‘de Z’ als afkorting voor ‘zwakzinnigenzorg’ en als de titel van maar liefst twee tijdschriften: de daklozenkrant van Amsterdam en een jongerentijdschrift van de FNV. De leukste aanvulling vond ik de mededeling dat Z in stripverhalen de aanduiding is dat het betreffende personage slaapt (en snurkt).