Alfabet: de U

In het straatbeeld heb ik weinig U’s gevonden voor mijn fotoproject, maar met kopiëren/plakken raakt het plaatje toch een beetje gevuld. Als zelfstandig woord komt U vaker voor, omdat het de gangbare beleefde aanspreekvorm is (enkel- en meervoud, met hoofd- of kleine letter), al wordt die steeds minder gebruikt. Ik erger me tenminste regelmatig aan mail van bedrijven waarin ik met ‘jij’ word aangesproken. IRL (oftewel in real life, in dit geval ook wel als face-to-face aan te duiden – wat is het Nederlands toch een rijke taal!) ben ik daar minder gevoelig voor.

Van Dale legt het ontstaan van ‘U’ op een betrekkelijk onnavolgbare manier uit: ‘…ontstaan uit de verbinding Uwe Edelheid, veelal geschreven U.E. en dan gesproken Uwe, een verbinding die is opgekomen toen het oude du (jij) uitstierf door de opmars van gij, een beleefde meervoudsvorm o.i.v. Fr. vous. Toen gij voor du werd gebruikt ontstond een vacuüm dat door U.E. werd opgevuld. Van invloed was stellig de vorm u, die van oudsher werd gebruikt als objectsvorm bij gij.’ Ben je / bent u er nog?

Het onderscheid tussen U en jij levert in de praktijk soms een probleem op bij het vertalen van het Engels naar het Nederlands, omdat dit onderscheid in het Engels als zodanig niet bestaat, dus dan moet ik kiezen. De U als afkorting voor ‘you’ in appjes en sms-berichten mag volgens mij wel klakkeloos met ‘jij’ worden vertaald: ‘4U’ = ‘for you’ = ‘voor jou’.

Scheikunde

In de scheikunde staat de hoofdletter U voor het element uranium, dat twee varianten heeft: de isotopen 235 en 238. In feite is uranium een mengsel van beide. ‘Verrijkt uranium’ heeft verhoudingsgewijs meer van de 235-soort en wordt gebruikt in kernwapens en kernreactoren.

Het uur U

De U in ‘het uur U’ heeft weliswaar een hoofdletter, maar officieel is de afkorting voor uur een kleine letter u. Op de site van Onze Taal staat iets over de betekenis en herkomst van deze uitdrukking. Ze blijkt afkomstig uit de militaire wereld: ‘het moment waarop iets belangrijks gebeurt (na veel voorbereiding)’. Mijn associatie is echter vooral met Een groot uur U, dat ooit een discussieprogramma van Koos Postema was op de televisie. ‘Dit revolutionaire praatprogramma uit de jaren zeventig liet geen taboe onbesproken.’