Tropen

Met de hoge temperaturen van de afgelopen dagen is het verklaarbaar dat mijn oog in een artikel dat ik aan het lezen was bleef haken aan het woord ’tropen’. Alleen ging het niet over de tropen als het gebied tussen de keerkringen, maar werd er van sciencefiction gezegd dat het geproduceerd wordt volgens voorspelbare literaire tropen. Vaag stond me bij dat ik tropen ook in de muziekgeschiedenis was tegengekomen. Maar hoe het precies zat moest ik weer even opzoeken.

Van Dale noemt bij ‘troop’, het enkelvoud van tropen, inderdaad beide domeinen, en ook in de filosofie en wiskunde blijken ze voor te komen, wat ik nu even buiten beschouwing laat.

Taalkunde

Literaire tropen zijn stijlmiddelen, onderdeel van de gereedschapskist van een schrijver. Voorbeelden zijn de vergelijking (‘Zij is zo hard als steen’) en de metafoor (‘maar kan ze door het glazen plafond breken?’). Al zoekende vond ik een beknopt overzicht van de stijlmiddelen Tropen en figuren met een handige korte karakterisering:
TROPEN hebben betrekking op de betekenis, de inhoud van de woorden: beeldspraak
FIGUREN hebben betrekking op de vorm, de bouw van de zin.

Muziek

In de muziek zijn tropen middeleeuwse variaties op gregoriaanse gezangen, zoals Kyrie, Gloria of Alleluia, zodat die gemakkelijker te onthouden zijn. Die gezangen hebben namelijk vaak veel noten op een enkele klinker (alleluia-a-a-a-a, kyrie-e-e-e-e-e, a-a-a-a-a-a-men). Volgens de overlevering heeft de monnik Notker de Stotteraar uit Sankt Gallen het hulpmiddel bedacht om elke noot een eigen lettergreep te geven.

Er ontstonden in die tijd twee vormen van tropen: één waarin op elke noot een nieuwe tekst werd gezet (de muzikale trope, zoals hierboven), en één waarbij het oorspronkelijke gezang werd uitgebreid met nieuwe muziek en een nieuwe tekst (tekstueel-muzikale trope). Uit die tweede vorm heeft zich het liturgisch drama ontwikkeld, wat weer een van de voorlopers was van het oratorium. Het Concilie van Trente (1545-1563) wilde in de liturgie orde op zaken te stellen en stelde een verbod in op alle tekstuele en muzikale tropen. Maar het oratorium heeft dat overleefd.