n de nieuwbrief van Laurens Janszoon Coster van 12 april 2019 stond een verwijzing naar ’10 ekphrastische gedichten‘. Een intrigerende term. Gelukkig stond er ook een link naar wikipedia met een uitleg: ‘Wat is ekphrasis’, want in Van Dale kon ik het woord niet vinden. Het blijkt een kunstige beschrijving van een voorwerp te zijn, meestal van een kunstvoorwerp en in het bijzonder van een schilderij.

Als klassiek voorbeeld wordt de beschrijving van het schild van Achilles genoemd in de Ilias van Homerus (XVIII, 478-607). In meer dan honderd regels wordt dit door de god Hephaistos gesmede schild beschreven. Een fragment uit de vertaling van H.J. de Roy van Zuydewijn:

Daarop smeedde de god eerst de aarde, de zee en de hemel,
de onvermoeibare zon, de tot volheid wassende maan, en
beeldde er alle gesternten op af die de hemel omkransen…

En daarna beeldde hij er steden op af met een bruiloft en een uitvaart, rechtspraak, legers, akkers met boeren en kuddes vee. Of dat schild ooit echt heeft bestaan betwijfel ik, maar het leuke is dat op grond van die beschrijving weer afbeeldingen zijn gemaakt, zoals dit schild van Philip Rundell (1746-1827). Deze afbeelding vond ik trouwens in een artikeltje uit 2013 over het schild van Achilles waarin ekphrasis als ekfrasis wordt gespeld. Dat vind ik eigenlijk ook beter.

Een ander voorbeeld van ekphrasis is de ‘Ode aan een Griekse urn’ van de Engelse dichter Keats (Ode on a Graecian Urn). Hiervan vond ik in DBNL een erudiete bespreking (met een Nederlandse vertaling van het gedicht) door Theodoor Weevers in het tijdschrift Spiegel der letteren Jg22 1980: ‘Niemand kan zich onttrekken aan de betovering die ervan uitgaat en de wonderbaarlijke aanschouwelijkheid van die “urn”, die zichtbaar, ja bijna tastbaar vóór ons schijnt te staan.’

Attische vaas! O schoon beeld! met festoen
Van marm’ren knape’ en maagden overwrocht,
Met boomtakken en met betreden groen…

De hedendaagse ekphrastische gedichten van de voornoemde link geven niet alleen een schilderij of kunstvoorwerp in dichtvorm weer, maar bijvoorbeeld ook een film, een muziekstuk of een interview.
In het Oudgrieks blijkt ‘ekphrasis’ overigens gewoon ‘beschrijving’ te betekenen.