Bij mijn zoektocht naar de schilder Palamedes stond in het keuzelijstje van Wikipedia onder meer ‘een figuur uit de Griekse mythologie’. Op die figuur heeft Vondel zijn toneelstuk Palamedes gebaseerd. Hij schreef dit werk als een aanklacht tegen de dood van Johan van Oldenbarnevelt. Dat was in zijn ogen een politieke moord en na een bezoek aan de tentoonstelling ‘Johan van Oldenbarnevelt. Man, macht en moord’ in het Haags Historisch Museum kan ik hem geen ongelijk geven.

De Palamedes uit de Griekse mythologie heeft er met een list voor gezorgd dat Odysseus (Ulysses in het stuk) met Agamemnon mee moet gaan om deel te nemen aan de Trojaanse oorlog. Odysseus wilde helemaal niet naar Troje en deed net of hij krankzinnig was door met een span paarden het strand te ploegen. Palamedes had hem echter door en legde toen Odysseus’ zoontje Telemachus voor de ploeg, waarop Odysseus uitweek om de baby niet te raken. Zo werd duidelijk dat hij niet gek was en kon hij zich niet meer aan de Trojaanse oorlog onttrekken.

Odysseus was natuurlijk woedend op Palamedes en nam naderhand doeltreffend wraak. Hij begroef stiekem geld onder Palamedes’ tent en vervalste een brief, zodat het leek alsof Palamedes heulde met de Trojaanse vijand. Daarvoor werd Palamedes ter dood veroordeeld en gestenigd. Dit verhaal staat niet in de werken van Homerus, maar werd gedestilleerd uit fragmenten bij andere auteurs, onder meer Euripides en Xenophon.

Met zijn toneelstuk Palamedes oft Vermoorde Onnooselheyd uit 1625 leverde Vondel kritiek op de terechtstelling van Johan van Oldenbarnevelt in opdracht van Prins Maurits. Vondel kwam tot de keuze voor dit betrekkelijk onbekende verhaal op aanraden van de geleerde Meursius. Op de achtergrond speelt de religieuze en politieke tegenstelling tussen remonstranten (rekkelijken, Van Oldenbarnevelt) en contraremonstranten (preciezen, Prins Maurits).

Die achtergrond staat uitgebreid beschreven in een artikel van Ton Harmsen in het online tijdschrift Neerlandistiek. Palamedes wordt daarin ook genoemd als uitvinder van de dobbelstenen en gokken was een van de punten waarover rekkelijken en preciezen van mening verschilden.

De tekst van dit ‘Treur Spel’ van Vondel staat integraal in de Digitale Bibliotheek der Nederlandse Letteren. Ik ben eerlijk gezegd niet verder gekomen dan de ‘Voor-rede’ en ‘Het inhoud’. Het lezen van tekst in de oude spelling valt niet mee. Vondel zegt daarover in de Voor-rede dat hij niet meedoet aan spellingshervormingen, maar ‘de gangbare sleur’ volgt: ‘En wat de spelling belangt, also ons besluyt daer van niet en rept, en dit in elcx vryheyd staet, soo hebben wy meest den gemeenen sleur gevolgt, uytgeseyd in weynighe dingen, overmits wy tot noch toe noyt ons selven daer in hebben konnen voldoen, oock achtende datter so veel niet aen gelegen is, als, met verlof, zich sommige wel inbeelden.’

De tentoonstelling ‘Johan van Oldenbarnevelt. Man, macht en moord’ is nog tot en met 14 april te zien in het Haags Historisch Museum.