Onlangs kwam ik in de krant twee keer het woord ‘tegenreactie’ tegen en beide keren had ik het gevoel dat er met dat woord iets mis was. Je hebt immers eerst een actie en die roept (eventueel) een reactie op, oftewel een ‘tegenactie’, de letterlijke betekenis van reactie. ‘Tegenreactie’ komt op mij over als een soort ‘dubbelop’, een tegen-tegenactie. ‘Dubbelop’ is een volgens schrijfadviezen afkeurenswaardige taalfout, vaak een onbedoeld pleonasme zoals witte sneeuw of natte regen.

Een min of meer vergelijkbaar ongemak ervaar ik trouwens ook bij een woord als ‘contrareformatie’. Eerst heb je een formatie en dan komt er een reformatie, maar daarop volgt er weer een contrareformatie, die tegen de reformatie in gaat, en daar dus eigenlijk een tegenreactie op is.

Het woord ‘tegenreactie’ staat wel gewoon in Van Dale:

Mijn taalgevoel behoeft hier dus enige correctie. Als ‘reactie op een reactie’ is een tegenreactie geen taal- of stijlfout, maar het begin van een kettingreactie.

 ‘Actie = min reactie’ is trouwens een van de bekende wetten van Newton, de derde om precies te zijn: als lichamen botsen, oefenen ze dezelfde, tegengestelde kracht op elkaar uit.

Als het niet om gladde knikkers gaat komt die wet soms wat vreemd over, zoals in het voorbeeld dat ik op internet vond: als een zwaar beladen vrachtwagen frontaal met een kleine auto botst is de kracht op beide even groot. Toch zal de vrachtwagen dat nauwelijks merken, terwijl het autootje een flinke schuiver maakt. De verklaring is dat de vrachtwagen door zijn véél grotere massa een veel geringere snelheidsverandering ondervindt.

Vorige week werd ik nogal pijnlijk aan deze wet herinnerd, toen ik op straat struikelde en languit op de grond terechtkwam. De aarde raakte daardoor geen millimeter uit haar baan, maar mijn borstbeen en ribben hebben een behoorlijke klap te incasseren gehad.

Hier had de onbedoelde actie ‘vallen’ als reactie ‘kneuzen’ en mijn tegenreactie daarop is nu het slikken van paracetamol.