Onlangs werd ik geattendeerd op een artikel^* over de uitdrukking ‘goeie grutten’. Nu is ‘grut’ een taalvariant van ‘gort’ (gepelde, geslepen en geglansde gerst), maar de grutten in deze uitdrukking zijn bedoeld als een bastaardvloek. ‘Grut, grutten en grutjes zijn als begrippen etymologisch gezien een verbastering van God.’ Dus God werd gort werd grut.

Een bastaardvloek is een doelbewust verminkte vloek die daardoor onschuldiger klinkt, Van Dale noemt als voorbeelden jandorie, potvolblomme en jasses, maar er zijn er gemakkelijk nog veel meer te verzinnen, van jeminee tot sakkerju en getsiederrie. Iemand die aanstoot neemt aan echte vloeken hoeft zich dan niet gekwetst te voelen.

Een mooi voorbeeld kwam ik tegen in de NRC van 6 augustus 2022. In het zomeravondgesprek tussen Habtamu de Hoop (PvdA) en Kees van der Staaij (SGP), vraagt Van der Staay aan De Hoop naar het weeshuis waarin deze zat voordat hij werd geadopteerd.

Er stond niet bij hoe Vander Staaij hierop reageerde, of hij het eufemistisch afgekorte ‘Jeetje’ inderdaad minder erg vond dan de volledige hartenkreet ‘Jezus’.

Ik moet bij bastaardvloeken ook denken aan mijn verbazing toen ik ooit een van mijn nichtjes ‘chips’ hoorde zeggen, in plaats van ‘shit’. En mijn vader zei wel eens ‘gofferjune’, wat een variant is van ‘nondeju’ en dat is weer een verbastering van het Franse ‘au nom de Dieu’. Een bastaardvloek die nooit echt is ingeburgerd is ‘pollens’, een verzonnen kreet voor het personage Barend Servet van Wim T. Schippers.

De ultieme bastaardvloeken lijken me die van stripfiguren. De krachttermen worden in een plaatje zonder tekst weergegeven. De band met god of duivel is hier niet meer aan af te zien, dus hoeft niemand zich gekwetst te voelen. Het staat iedereen vrij er zelf iets bij te verzinnen, van de brave verbastering ‘o jemig’ tot een echte krachtterm als ‘godverdomme’.

* Historiek.net: ‘Goeie grutten! Grutjes! Herkomst en betekenis’ – Enne Koops – april 2022