Na de zomercursus 2024 over Odysseus heb ik drie blogstukjes geschreven over monsters in dit verhaal, Scylla, de Cycloop en de Sirenen, maar er is nog iets waar ik naderhand naar heb gekeken. Homerus gebruikt voor zijn personages vaak vaste omschrijvingen. Inmiddels heb ik vier verschillende vertalingen van de Odyssee van Homerus en het leek me interessant om eens te kijken hoe de vaste term is vertaald waarmee de ogen van de godin Athene (Pallas Athena) worden beschreven.

Zo’n vast bijvoeglijk naamwoord heet officieel een epitheton ornans, ‘een stijlfiguur waarin een persoon met een vaste woordcombinatie wordt getypeerd’. In de Odyssee wordt Athene in regel 80 ‘glaukoopis’ genoemd, wat letterlijk ‘uilogig’ betekent. Inderdaad noemt Wikipedia  ‘de uilogige Athene’ als voorbeeld van een epitheton ornans en ook in het boek Stijlfiguren van Ton den Boon (2001) heet ze de uilogige Athene.

Glaus is een (nacht)uil en in mijn oude Griekse woordenboek staat bij glaukoopis de omschrijving ‘met groen flikkerende ogen’. De uil was in de klassieke oudheid een symbool van kennis, wijsheid en scherpzinnigheid, en daarom werd hij gekoppeld aan Athene, de godin van de wijsheid: ‘de uil van Athene’. In standbeelden zit deze vogel, een steenuil, naast haar voet of op haar schouder, maar oorspronkelijk zat hij op haar hoofd. Een nog oudere voorloper van deze godin had waarschijnlijk het hoofd van een uil, zoals de oude Egyptische goden een dierenhoofd hadden.

Wat hebben de verschillende vertalers er in de betreffende regel van gemaakt? Daarbij moeten ze in een metrische vertaling ook rekening houden met het metrum en de lengte van de zin.

De heldergeoogde Athene
H.J. de Roy van Zuydewijn. Odyssee – De terugkeer van Odysseus (1980)

Godin met de zeegroene ogen
Imme Dros. Odysseia (1995)

Athene, de godin met de glanzende ogen
M.A. Schwarz. Ilias en Odyssee

Athena, blauw en helder zijn haar ogen
Frans van Oldenburg Ermke . Ilias en Odyssea

De verwijzing naar een uil is bij allemaal verdwenen. Toch wel jammer, vind ik.