Bij de schildercursus kregen we onlangs een opdracht die werd geïllustreerd met een foto van een microscopisch organisme die was gemaakt met behulp van een elektronenmicroscoop. De voorbeeldfoto deed denken aan een buitenaards wezen en die gedachte zette me op een ander, ouder spoor. In 2017 had ik namelijk naar bruikbaar beeldmateriaal gezocht toen ik iets met aliens wilde doen. Dat alien-idee had ik al snel laten varen, maar mijn toenmalige aantekeningen had ik nog wel bewaard.

Toen had ik ook al gezocht naar weergaven van microscopisch kleine organismen, zag ik. De daarbij gebruikte termen, zoals foraminifera, radiolaria en diatomeeën, spreken op zich al tot de verbeelding en ze leveren mooie plaatjes op. Soms zijn dat foto’s die met behulp van een microscoop zijn gemaakt, en soms met uiterste precisie getekende prenten, zoals het werk van de Duitse bioloog Ernst Haeckel. Zijn boek Kunstformen der Natur bevat gravures van verschillende planten en dieren, uiteenlopend van coniferen tot kikkers en vleermuizen, maar hij heeft ook fossiele skeletten getekend van microscopisch kleine organismen, zoals in het plaatje hieronder, met radiolaria (links) en diatomeeën (rechts).

De foraminifera, radiolaria en diatomeeën hebben ook een ‘gewone’, Nederlandse naam.

Zo heten radiolaria ook wel ‘stralendiertjes’. Zij hebben een kiezelskelet van siliciumdioxide dat niet oplost in zeewater, zoals een kalkskelet. De afzettingen van die skeletjes zijn belangrijke gidsfossielen voor het dateren van gesteentelagen. Ook de diatomeeën of ‘kiezelwieren’ hebben een kiezelskelet, maar hun vorm is heel anders. Hun skelet bestaat uit twee helften die als een doos en deksel in elkaar passen. Zij zijn verantwoordelijk voor ongeveer 20 tot 50 procent van de totale zuurstofproductie en hebben een belangrijke functie bij paleo-ecologisch onderzoek.

‘Gaatjesdiertjes’ of ‘krijtdiertjes’ zijn synoniemen voor foraminiferen. Het zijn in zee levende, eencellige diertjes met een uitwendig kalkskelet dat meestal is opgebouwd uit kamers. Het kalksteen van de krijtrotsen van Dover bestaat uit fossiele foraminiferenskeletjes. Ook foraminiferen zijn belangrijke gidsfossielen. Op internet staat een database met foraminifera, met een bijbehorende fotogalerij.

Deze plaatjes zijn niet direct een inspiratiebron voor het verzinnen van een alien, maar de zoekterm ‘diepzee leven’ levert een aantal bruikbare monsters op, zoals deze reuzenpissebed uit de top tien van griezels uit de diepzee, niet microscopisch klein maar bijna een halve meter lang!