De aanleiding voor dit blogstukje komt uit de krant. In een serie over scheikundige elementen stond bij het element Telluur (Te 52) dat dit element vernoemd was naar de godin Tellus. Die godin kende ik helemaal niet!

Het woord tellῡs is Latijn voor ‘aarde’ en Tellus was een Oud-Romeinse beschermgodin van de aardbodem. In de religieuze praktijk was ze vanouds de oorspronkelijke aardgodin en werd ze aangeduid met de namen Tellus mater of Terra mater. Terra werd daarbij meer gezien als het element aarde, een van de klassieke elementen (aarde, lucht, vuur en water), en Tellus meer als personificatie van de Aarde.

Ook was Tellus de vaste grondslag waarop alle orde in de natuur rust. Daarom werd ze ook aangeroepen bij aardbevingen. Enkele eeuwen voor onze jaartelling liet de Romeinse consul Publius Sempronius Sophus een tempel voor Tellus bouwen, als dank voor de aardbeving waardoor hij zijn strijd tegen de Picentes  had gewonnen.

Tellus-reliëf op het altaar Ara Pacis Augustae in Rome

In veel mythologische scheppingsverhalen komen uit een verbintenis van de aardgodin of ‘oermoeder’ met een mannelijke hemelgod alle andere goden en godinnen voort. Zo stond Tellus / Terra door haar huwelijk met de hemelgod Caelus aan de wieg van het Romeinse pantheon. In de Romeinse keizertijd waren er echter inmiddels twaalf goden en godinnen voor allerlei aspecten van de landbouw, waarvan Tellus er slechts een was. Uiteindelijk werden al die landbouwgoden min of meer gecombineerd tot Ceres, de godin van het graan en de akkerbouw. Daarom vinden we tegenwoordig weinig terug van de verering van Tellus.

In veel opzichten is Tellus vergelijkbaar met de Griekse Gaia. Deze aardgodin kwam voort uit chaos, die de vier basiselementen aarde, water, lucht en vuur bevatte. Gaia is tegenwoordig vooral bekend van de Gaia-hypothese van James Lovelock en Lynn Margulis. Volgens die hypothese zorgt de aardse biosfeer zelf voor een situatie die optimaal is voor leven, wat wordt geïllustreerd met de madeliefwereld (Daisyworld).

Die madeliefwereld is bedekt met zwarte en witte madeliefjes, die warmte respectievelijk absorberen en reflecteren. Doordat de samenstelling van de madeliefjespopulatie zich steeds aanpast blijft de temperatuur van die wereld min of meer constant. Deze hypothese is omstreden, maar het zou natuurlijk mooi zijn als de klimaatopwarming zich zelf oplost. Ik heb daar zo mijn twijfels over.

Dat neemt niet weg  dat Tellus me een godin lijkt die weer in ere hersteld mag worden. De aardbodem kan best wel een beschermgodin gebruiken en Groningers kunnen haar hulp inroepen bij aardbevingen.