Toen ik zo’n twintig jaar geleden een muziekopleiding volgde gaf een van mijn medecursisten op de vraag ‘Wat is de barvorm?’ meteen een antwoord: ‘Stollen-Stollen-Abgesang!’ Het klonk als een toverspreuk want ik had geen notie waar ze het over had, maar ik noteerde die woorden achter de term barvorm, aangevuld met AAB toen de docent dat op het bord schreef.

Hier moest ik aan denken toen ik die term onlangs weer tegenkwam. ‘In de vijftiende eeuw werd de barvorm veel gebruikt voor liederen: een Aufgesang, bestaande uit twee gelijke Stollen, en een Abgesang van ongeveer gelijke lengte als het Aufgesang’, aldus Nico van Meel in een artikel op de website liedekens.info.

Deze kleine muzikale liedvorm is ontstaan in de Middeleeuwen bij de Meistersänger, aldus Wikipedia:  ‘Een bar bestond uit twee Stollen of strofen, met een verschillende tekst, die op dezelfde melodie werden gezongen, tezamen Aufgesang genoemd, gevolgd door een Abgesang. Het vormschema was dus A-A-B.’ Stollen is een enkelvoud; een andere betekenis van dit woord is overigens feestgebak zoals de bekende kerststol. De barvorm is dus samen te vatten als ‘strofe, strofe, afsluiting’, oftewel AAB.

Deze structuur werd in de 15^e tot de 18^e eeuw vastgelegd door het gilde van dichtende en zingende rederijkers, de Meistersinger. Zij hanteerden voor hun liederen strikte regels, waarvan de barvorm er een was. Ook voor de Stollen golden strikte regels: elke strofe moest minstens twee versregels bevatten en beide strofen moesten rijmen; ze moesten elk korter zijn dan het Abgesang maar samen langer dan dat laatste deel.

De uitleg van de barvorm die Richard Wagner geeft in Die Meistersinger von Nürnberg is volgens het lemma Meistersinger in Wikipedia niet correct: ‘Wagners uitleg van de barvorm (1e bedrijf, 3e scene en 3e bedrijf, 2e scene) is […] historisch onjuist.’

Vrijwel alle Lutherse koralen hebben de barvorm. Bij het inzingen gebruiken we bij Cantarella tegenwoordig Bach-koralen en die hebben inderdaad deze AAB-structuur. En dat geldt ook voor uiteenlopende kerstliedjes bleek toen ik erop ging letten, zoals ‘Once in Royal David’s City’.